Iran, Shiraz (Part V)

8 მაისი

ავტობუსის სადგური. სულ რაღაც ჩვენებურ ფულზე შვიდი ლარი ბილეთის ფასი, ამდენივე საათი გზა და ჰორიზონტზე შირაზიც გამოჩნდა. სასტუმროს ძებნაში უნამუსო ტაქსისტს გადავეყარეთ – თავიდანვე არ მოვურიგდით ფასზე და ლამის სამმაგი წაგვცანცლა.

მაგრამ სამაგიეროდ საუცხოო სასტუმროს (Niayesh Boutique Hotel) მივაგენით, ძველებურ ყაიდზე მოწყობილს, მშვენიერი ეზო–რესტორნით.

დაღლილობას მოვერიეთ და ქალაქის დათვალიერებას შევუდექით. ქერიმ ხანის მიერ აგებულ ციხე–სასახლეს (Arg of Karim Khan) მივადექით. კვირა გავიდა რაც ირანს ვართ და ამასობაში “აღმოსავლურ არაბული” ციფრებიც დავიმახსოვრეთ. შესაბამისად აქამდე გაუგებარი, აბრებზე გამოკრული ფასების კითხვაც დავიწყეთ. სხვათაშორის ტექსტისგან განსხვავებით, რიცხვები “ნორმალურად” – მარცხნიდან მარჯვნივ იწერება.

ადგილობრივებისთვის კულტურული ძეგლის ნახვა ორი თუმანი ჯდება (20 000 რიალი), აი ტურისტებს კი შვიჯდერ მეტს ახდევინებენ.

ისედაც შავგვრემნები, აქაურ მზისგან დამწვრები, მთლად ირანულ ფერზე მოვედით და სუფთა ინტერესის გამო, გამოგვივიდოდა თუ არა, რამოდენიმეჯერ ვცადეთ თავი ირანელებად გაგვესაღებინა და “იაფი” ბილეთით გვესარგებლა..

ერთი–ორჯერ კოკა ახლოსაც კი იყო მიზანთან – რამოდენიმე კითხვას მარტივად კი–არას (ბალე/ნა) პასუხით მოხერხებულად აარიდა თავი.. მაგრამ აი უკვე ბილეთს რომ უწვდიდა “თანამემამულე”, კიდევ ერთი, შედარებით “რთული” კითხვა და მანდ უკვე დავიწვით… მოკლედ ვერ გავახერხეთ..

რათქმაუნდა ვერ ავცდით ბაზრებს – საღამოს ხალხისგან გადაჭედილს, საათი რომ ვიბორიალეთ. შემდეგ შაჰ ჩერაღის უზარმაზარ მეჩეთს მივადექით. ფოტოაპარატის შეტანა აკრძალული იყო, შემნახავ ოთახში დაგვატოვებინეს.

უზარმაზარი ღია სივრცე იშლება კარიბჭის მიღმა, ხალიჩებით გაწყობილი, კიდეებში ტრადიციულად რამოდენიმე ტაძრია წამოჭიმული (Shrines). ნაგებობა შიგნიდან უმცირესი სარკის მოზაიკით არის მოპირკეთებული, ყველაფერი რომ ბრწყინავს. უყურებ უზარმაზარ სივრცეს, ასე მცირე დეტალებით გაწყობილს და გონებას უჭირს აღქმა, თუ რა შრომის და მოთმინების ხარჯზეა ეს ყველაფერი აშენებულ–მოპირკეთებული.

მეჩეთის ეზოში კი დასვენების დღე იყო და ათასობით მლოცველს ჰქონდა თავი მოყრილი – ხაზად ჩამწკრივებული რომ წამოჩოქილიყვნენ – დიდ ემოციას ტოვებს ნანახი სურათი… მაგრამ გონების სიღრმეში სულ უფრო მყარად იბადება და ვითარდება აზრი – თუ როგორ შორდებიან ადამიანები ერთმანეთს “ჭეშმარიტი გზის” ძიებაში..

სასტუმროს მოვბრუნდით – რესტორნის მოსასვენებელ ტახტზე წამოვგორდით. ბედნიერებას სხვა არც არაფერი აკლია, იმ წამს ასეთი განცდა იყო – დაღლილ კუნთებს ვასვენებ, ჩაის მივირთმევ და კარი ჰოტაკაინენის “სანგრის ქუჩას” ვკითხულობ…

9 მაისი

დილაუთენია ავდექით. ქუჩაში პირველსავე ტაქსს მოვუთანხმდით ას თუმნად რამოდენიმე ისტორიული ადგილის მოსატარებლად (სასტუმროში იგივე სერვისში თითქმის ოთხჯერ მეტს ითხოვდნენ).

პირველი პერსეპოლისს ვეწვიეთ. შთამბეჭდავი სანახავია ქრისტეს შობამდე VI საუკუნეში აშენებული ნაქალაქარი, თუნდაც იმის ფონზე, რომ ალექსანდრე დიდმა თავის დროზე გადაწვა, მერე მრავალი საუკუნე მიწის ქვეშ იყო დამახრული და დღემდე მხოლოდ მცირე ფრაგმენტები თუა შემორჩენილი.

ორმოც თუმნად გიდი ავიყვანეთ, დაიწყო სტანდარტული ტექსტებით ქალაქის ისტორიის მოყოლა. დიდი წილი ინფორმაციის არცთუ დამაჯერებლად ჟღერდა.

ძირითადად კარიბჭის და სასახლეების სვეტებია შემორჩენილი, უდიდესი შრომა რომ არის ჩადებული უმცირესი დეტალების გემოვნებით გამოყვანაშიც კი. მთავარი სასახლის, აპადანას კედელზე ბარელიეფური უზარმაზარი სცენაა გამოსახული – სხვადასხვა ერის წარმომადგენლებს როგორ მოაქვთ ძღვენი ნოვრუზობას აქემენიანთა იმპერიის მბრძანებლისათვის.

ვინ აღარ ჩამოგვითვალა გიდმა: ფრიგიელები, ლიდიელები, კაპადოკიელები, ინდუსები, არაბები, სომხები, ეთიოპიელები… და საზეიმოდ ბოლო ბარელიეფზე – “ესენი კი, აბა გამოიცანით?! – ქართველები არიან-ო!!!” მე და კოკამ სიცილი ვერ შევიკავეთ – მოგვიანებით ვხუმრობდით, მარკეტინგული სვლაა – რა ეროვნების ტურისტიც არის, ბოლო ბარელიეფს უეჭველი იქაურ ხალხად ასაღებენო.

შემდეგ ფასარგადისკენ გავწიეთ – აქემენიდების იმპერიის პირველ დედაქალაქისკენ. წლებს აქაურობა პერსეპოლისზე უფრო მეტად გაუნადგურებია, მცირე დეტალები თუა შემორჩენილი. ყველაზე თვალნათელი ნაგებობა კიროს (სპარსულად ხუროშ რომ გამოითქმევა) დიდის აკლდამაა.

ბოლო ისტორიული ადგილი კი ნაქშე–რუსტამი იყო – უზარმაზარი კლდეში ნაკვეთი აკლდამები. მთლიანი ტერიტორია დაახლოებით ვარძიის ხელა იქნება, სადაც აქემენიანთა დინასტიის გამორჩეული მმართველები არიან დაკრძალულნი – დარიოს I, ქსერქსე I, არტაქსერქსე I და დარიუს II.

საღამოს მოვბრუნდით ისევ შირაზს. ჩვენ მძღოლს მადლობის ნიშნად ცოტა ზედმეტიც ვუსახსოვრეთ თანხა. ცოტა სასტუმროში დავისვენეთ და აქაური შუასაუკუნეების მწერლის – ჰაფეზის ბაღ–სასაფლაოს მივაშურეთ. ლამაზად გაფორმებულ ბაღის ცენტრში მწერლის საფლავი არის განთავსებული. ეზო გარშემორტყმულია შენობებით, შიგნით ათასნაირი ხელნაკეთი ნივთების მაღაზიებია განთავსებული.

იქვეა ლიმნის ხეებით გადაფარული ღია კაფეტერია, თეთრ ლამპიონებით გადანათებული. უამრავი ხალხი ირევა და რამოდენიმე ათეული წუთით ჩამოჯდომაც პირდაპირ მისწრებაა.
ცოტა ნაყინით გავგრილდით და თან ადგილობრივების ქცევას და მიმიკას ვაკვირდებოდი – რა ეტყობოდა ახლა ამ ხალხს რომ ისლამურ რელიგიით შებოჭილები ცხოვრობენ: გამოპრანჭულები, დახატულები, ლაღად მოსაუბრენი, სახე მომღიმარნი.

10 მაისი

ჩვენი მოგზაურობა დასასრულს მიუახლოვდა. შემდეგი დღისთვის შირაზი–თეირანის მატარებლის ბილეთი ავიღეთ და ბოლო საღამოს გასატარებლად ყალათისკენ ვქენით პირი. კოკას ერთი ნაცნობი ფრანგი სტუმრობდა იმ ადგილებს, იქაურის საკონტაქტო ნომერი მოგვცდა და გვირჩია, მოინახულეთ ის ადგილებიო.

მივწერეთ რამინს, იმან – მობრძანდით გელითო.

სანამ ტაქსს გავურიგდით, იქვე ერთი ირანელი ახალგაზრდა იდგა – შემოგვთავაზა, წამოდით მე წაგიყვანთო. მეგობარს დაურეკა. ცოტახანში მანქანაში ვისხედით ორ ირანელთან ერთად და ყალათისკენ მიმავალ გზას მივუყვებოდით.

უკვე ნასწავლი რამოდენიმე ათეული სიტყვა და უნდა გენახათ როგორ ვახერხებდით საუბარს, ისინიც ორ–სამ სიტყვას ინგლისურად ამტვრევდნენ. გვერდიდან საინტერესო საყურებლები კი ვიქნებოდით. გრძნობა იყო, ჰა ჰა ცოტაც და თავისუფლად მოხერხდებოდა ენის ბარიერის დაძლევა… ასე ჯახირ–ჯახირ საუბარში მთელი გზა არ გავჩუმებულვართ, სანამ ყალათს არ ვუწიეთ.

– “ყალათ… ჰააა მარიჯუანაა!” – ბედნიერი სახით გვიყურებდა სარკიდან ახლადშეძენილი მეგობარი. რას დააჯერებდი რომ არაფრის მოწევას ჩვენ იქ არ ვაპირებდით გარდა ტრადიციული ყალიონისა.

მობილურით ინტერნეტში საქართველოზე ინფორმაციის ძებნა დაიწყო.
– “გიურჯი ლანგვიჯ რუსიე?!” თითებს ახახუნებდა სპარსი, ნიშნად – ერთნაირიაო?!
– “ნა, ნა” – უარის ნიშნად თავს ვაქნევდით.

ორ მომენტში გემრიელ ავარიასაც გადავურჩით.. გიჟი მძღოლები არც ირანს აკლია. ბოლოს სიმწვანეში ჩაფლულ, მთაზე შეფენილ სოფელსაც მივადექით. დაგვეხმარნენ რამინის კაფეტერიის პოვნაში. მადლობის ნიშნად, რაც ტაქსისთვის უნდა მიგვეცა, ფული ვუსახსოვრეთ. უნდა ვთქვათ – უარზე იყვნენ. ვანიშნეთ, რომ სხვანაირად არ გამოვიდოდა.

მასპინძელი გამოგვეგება – გადაგვეხვია, მხარზე გვაკოცა. თბილად მიგვიღო, მიუხედავად იმის, რომ მისთვის აბსოლიტურად უცხოები ვიყავით. ღამის გასათენებელი რომ ვიკითხეთ, სად შეიძლებოდა დარჩენა – No problem–ო, მეორე სართულზე აგვიძღვა – სამი კაცი კი დავეტევით როგორმეო.

მერე ფეხით იქაური ადგილები მოგვატარა. ტყე, კლდეებით შემოსაზღვრული, საიდანაც ჩანჩქერები გადმოედინება. შემდეგ თავის ასაკოვან მეგობართან მიგვიყვანა – ხოსროსთან. კაცი ღარიბულ ფარდულში ცხოვრობს – მცირე ეზოში თხები დაურბიან და არც ოთახში უშლის შემოსვლას, წაშლილია ზღურბლი ადამიანს და ცხოველს შორის.

ფეხმორთხმით ტრადიციულად ჩაი მივირთვით, ერთი ჭიქა თხებმაც დალიეს, აქაურ ენაზე „ბოზ“–ს რომ ეძახიან. ჩავცალეთ ჭიქები და მასპინძელს გამოვემშვიდობეთ.

ნამდვილად ღირს აქაურობის სტუმრობა – ძველის ძველი ისლამის პერიოდამდე ნაშენი დასახლება. რამინმა – „აქ ძველ სპარსულზე ვსაუბრობთ ხალხიო, შირაზელ და სხვა ირანელებს ჩვენი არ ესმით. “სალამი” არაბებმა დაამკვიდრეს, ჩვენ დურუთს ვიტყვით, ხოლო გამომშვიდობებისას ბედრუთს, ნაცვლად მთელ ირანში გავრცელებული „ხოდაფეს“..

ვნახეთ ერთი, ოდესღაც ზოროასტრების სარიტუალო ნაგებობა, ქრისტიანულ ეკლესიად გადაკეთებული. გავიარეთ უამრავი ვიწრო ქუჩა და ლამაზი დაბალი შენობები ჩაწიკწიკებული. სოფელი მცირე ღია არხებითაა დასერილი, თავისუფლად რომ გადააბიჯებ, იქაურობას წყალი არ აკლია, შესაბამისად არც სიმწვანე. ალაგ მთაზე ვაზის ყლორტსაც ჰქონდა ყელი წამოღერებული.

ისევ კაფეტერიას მივუბრუნდით – მყუდრო ადგილი ჭკვიანურად არის მოწყობილი. გიტარა გადმოვიღე, რამინმა ტომბეკი მოიმარჯვა – გარემოს სიჩუმე მუსიკის ჰანგებმა დაარღვია.

საღამოს შუქი ჩაქვრა. კაფეტერია დავკეტეთ და ქვედა უბანში ხილის საყიდლად დავეშვით. ჩვენებური 90–იანები მოგაგონდებოდა, ქალაქიდან გაკრეფილები შარაგზაზე რომ დავსეირნობდით ზაფხულის და უშუქობის პერიოდში.

მერე ყალიონიც გავაბოლეთ. საუბარში ბოლოს შუქიც მოვიდა, ცოტა მუსიკას მოვუსმინეთ და დასაძინებლად იქვე ხალიჩაზე მოვთავსდით.

11 მაისი

გამოვემშვიდობეთ რამინს. მატარებლის სადგური არმისული შირაზამდე იყო. პოლიციამ ბილეთზე ხელი მოგვიწერა (ასეთი უცნაური პროცედურაა უცხოელებზე) და ცოტახანში უკვე თეირანისკენ მიმავალ მატარებელში ვიჯექით

***

მიყვება მატარებელი ზაგროსის მთებში გაჭრილ ლიანდაგს, ალაგ საკმაოდ დიდი სიმაღლიდან რომ გადავყურებთ თვალუწვდენელ ხრიოკ ველებს. ხან ოაზისებიც მოჩანს – დასახლებები, გამწვანებული ხეხილის ბაღებით.

კუპეში შეყუჟულ ჯდომას ისევ ვაგონ–რესტორანი ვარჩიეთ –ადამიანურად ვივახშმეთ. მხიარულებას იწვევს მომსახურე პერსონალში ჩვენი დამტვრეული ირანულის სმენა. უკვე მერამდენედ კითხულობენ ქართული და რუსული ენის მსგავსებაზე, – “კი მსგავსია, ისევე, როგორც ჩინური და ირანული..” – პასუხს ღიმილით ვაძლევ.

გამთენიისას უკვე თეირანში ვიყავით…

Iran, Isfahan (Part IV)

5 მაისი

გათენდა და ტრადიციულად ფოტოაპარატით შეიარაღებულები ქალაქს მოვედეთ. ერთმანეთს ენაცვლება მეჩეთები, ძველებური ბაზრები, უზარმაზარი ბაღები.

ქალაქი კია ტრანსპორტით გადატვირთული, მაგრამ ამ ყველაფერს პარკების სიმრავლე უპირისპირდება. ქუჩებშიც კი გზაგამყოფ ზოლში ხუთსართულიანი სახლის ხელა ხეებია წამოზრდილი და მცხუნვარე მზის სხივებისგან იცავს ფეხით მოსიარულეებს.

ჩავიკარგეთ აქაურ ბაზრის ლაბირინთებში – თვალი ვერ ძღება სავაჭროდ გამოტანილ ათასგვარი ნაქსოვ–ნაკეთობების თვალიერებით. დასასვენებლად ჩაიხანა მოვიკითხეთ. სადღაც გავძვერით, ძველებურ ეზოს მივადექით – გვირჩიეს, მოგეწონებათო.

მართლაც საოცარ ადგილას ამოვყავით თავი – სარდაფი გაფორმებული ათასგვარი წვრილმან–მსხვილმანით. რა აღარ კიდია კედელზე – ნაჯახები, ხმლები, ფარები, ხალიჩები, ფოტოები სპორტსმენების, ქალაქის ხედების, ხელნაკეთი ნივთები, ყალიონები… დიდი აბრაა გამოკიდებული – “სურათის გადაღება აკრძალულია”–ო.. მარა პირველს რასაც მოკრავ თვალს, სამოცდაათ წელს მიტანებული ბრიტი ბებო აღფთოვანებული რომ უღებს აქაურობას ფოტოს.

სხვებიც ღიმილით შესცქერიან ამკრძალავ ნიშანს, მერე აიფონს გამოგიწვდიან და გთხოვენ, სამახსოვროდ მათაც გადაუღო სურათი.

მიმტანი კი გრძელ დერეფანში დაუღალავად გადი–გამოდის. აქეთ–იქით რიგად ჩამწკრივებულ მაგიდებს მოხერხებულად აცლის ჩაიჩაცლილ ჭიქებს და გამოლეულ ყალიონებს. უცნაური აღნაგობით, თავისკანტურით და ბედნიერი ღიმილით რომ ჩაგიქროლებს. მაისურზე კი დიდი ასოებით აწერია – “nobody is perfect”.

შემდეგ იმამის მოედანზე ამოვყავით თავი – შაჰ აბასის ზეობის პერიოდში აშენებული ბაღი გარშემორტყმული ორი მეჩეთით (Shah Mosquea, Sheikh Lotfollah Mosque) და ალი ქაფის სასახლით. მე ვერ ავღწერ მოზაიკის იმ სილამაზეს, რითაც ეს მეჩეთებია მორთული, ისევ სურათები თუ გიშველით ამ ყველაფრის აღქმაში.

ხეტიალში მოსაღამოვდა – დამშრალი ზაიანდერუდს ჩაყოლებულ ბულვარში წამოვკოტრიალდით კოხტადგაკრეჭილ გაზონზე – აგრილდა, ქალაქში ლამპიონები აკიაფდა. შორს, შორს ფონად მოლას ლოცვა ისმოდა.. სასიამოვნო ხმოვანება შემოჰქონდა მანქანების ძრავების საერთო გუგუნის ფონზე..

6 მაისი

მცირე დრო არ გვაძლევს საშუალებს რომელიმე ქალაქში 2–3 დღეზე მეტ ხანს დავრჩეთ. ბარგი მოვკარით და სანამ გიო თეირანიდან მობრუნდებოდა, დროის მოსაკლავად ქალაქში გავედით.

საქაბაბეში ჩამოვსხედით. რამოდენიმე წუთია საჭირო წინდაწინ შამფურზე წამოცმული ცხვირს ხორცი რომ შეგიწვან. თხელ ლავაშში გაგიხვევენ, შემწვარ პომიდორთან ერთან. ლიმონი, ხახვი, მწვანილი, არაჟანი და გემრიელი საუზმეც მზად არის. ესეც აქაური სწრაფი წახემსება.

მერე ჩვენი მეგობარიც შეგვეხმიანა და ისევ გზა, ამჯერად ფერეიდნისკენ. ბუნებას ნელ–ნელა სიმწვანე შეეპარა, გალამაზდა.

გიომ – “ფერეიდანი მომიჯნავე რეგიონია, თურქებით და ქურთებით დასახლებული. რატომღაც ეს სახელი დამკვიდრდა ჩვენში იმ ადგილის ტოპონიმად, სადაც შაჰ აბასის დროს საკუთარ მიწიდან აყრილი ქართველობა დაასახლეს”.

ქართველებთან..

ორიოდე საათი და მარტყოფსაც მივუახლოვდით, ყველაზე დიდ ქართულ დასახლებას ირანში. დაახლოებით ათ ათასამდე მოსახლით, ძირითადად ქართული წარმომავლობის. ლამაზი მხარე კი შეგირჩევიათ-თქო, ვეხუმრებოდი გიოს. მთებს შორის, სიმწვანეში ჩაფლულ ადგილი იყო, ძირითადად ფერდობზე შეფენილი ორსართულიანი სახლებით. ზღვის დონიდან ორნახევარ კილომეტრზე აზიდული, საღამოს კაცს ამ ზაფხულის პირასაც გემრიელად რომ შეგცივდებოდა.

გიო ღამენათევი იყო. დავამშვიდეთ – არ დავიკარგებით, დასასვენებლად გავუშვით. ქუჩაში გავისეირნეთ. ხალხი მალევე შემოვიდა კონტაქტში, რომ გაიგეს საქართველოდან ჩასული სტუმრები ვიყავით.

ერთი კაცი გამოგვყვა, მაღაზია–მაღაზია დაგვატარებდა და ხალხს გვაცნობდა. თავად – დედა ქართველი მყავს, აღა კი ირანელიო.

მერე ერთ ალაგს მეგობრები მოიკრიბნენ, საშუალო ხნის ხალხი, ქალაქის თავზე მოწყობილ პარკში აგვიყვანეს – ჩაი დავლიეთ, ყალიონი გავაბოლეთ.

ერთი–ერთი მათგანი მთასვლელი გამოდგა, შაჰრამი – “საქართველოში ვიმოგზაურე ამას წინათ. შხარაზე მინდა მომავალში ასვლაო.”

ღიად დასცინოდა ისლამურ რელიგიას, მაგრამ არც ქრისტიანებს სწყალობდა: “ერთი მეუბნება სწორი გზა იქითაა, მეორე, აქეთო. სინამდვილეში ჩემი ღმერთი კი ჩემს გულშია და არ მაინტერესებს სხვა რას მელაპარაკებაო.”

თვალი კი ამ დროს ბუნების სილამაზით ტკბება. შორს, შორს მთის წვეროებს თოვლი ამშვენებს.

– “ქართველები ნელ–ნელა ვმცირდებით, ზოგი დიდ ქალაქში მიდის რომ დაწინაურდეს და იკარგება, გარშემო კი თურქები და ქურთები სახლდებიან”.

საუბარში ეტყობათ, არ უყვართ ქურთები. მსუბუქად დასცინიან – იპარავენ და ქურდობენო. ჩვენი ქართველობა გამახსენდა ევროპას მოდებული – აბა ისინი უნდა ნახო მოპარვა და ქურდობა როგორი იციან.

– “ჩვენ კარგი სახელით ვართ, რამე დაგვჭირდეს და რომ გაიგებენ ქართველი ვარ, ფასსაც დაგვიკლებენ და ვალადაც გაგვატანენ – გვეტყვიან, ფული მერე მოიტანეო..”

ქართულს სკოლებში არ ასწავლან, კერძოდ შეკრებენ ბავშვებს და ასე ამეცადინებენ რომ მშობლიური ენა არ მიეცეს დავიწყებას.

– “თავად სანამ სკოლაში არ მივედი, სპარსული არც ვიცოდი – სახლში სულ ქართულად მელაპარაკებოდნენ.”

ერთ მაღაზიაში კაცმა – “ანბანი მინდა ვასწავლო ჩემს ბავშვს და წიგნები არ გვაქვსო”. შევპირდი, წამოღებული მაქვს რამოდენიმე წიგნი და გაჩუქებ–თქო.

– “ჩვენ აქ სენაკში ვართ, ბევრს სურს ბავშვები საქართველოში წამოიყვანონ..”

ამირანამ – “გოგოს ნათელა ქვიაო, ბიჭს კი ილია. ასე მითხრეს სახელების წიგნში მასეთი არაფერია და არ მარქმევინებდნენ. მაშ იქ წავიყვან, სადაც მაგ სახელს ჩასწერავენო და ბოლოს ასე დავიყოლიე.”

საღამოს გიო გველოდა თავისთან, მაგრამ აბა ამ ხალხს აწი რას დავუსხლტებოდით. მანქანაში ჩაგვსვეს – ბაღებისკენ ქნეს პირი, სადაც შრომისგან დაღლილებს შესაფარებლად პატარა ქოხები აქვთ წამოჭიმული და დროის სატარებლადაც საღამოობით იქ იკრიბებიან.

მაყალი გამართეს, ქათამი შესწვეს. მოკრძალებული პურმარილი პირდაპირ ხალიჩებზე გადაფარებულ პარკზე გაშალეს. ფეხმორთხმით ვიჯექით. სამ–სამი ჭიქა დაგვალევინეს. კაცი სახელად დავითი იყო მასპინძლად.

– “სულ პირველ არტგენზე ხუთი კაცი ვიყავით საქართველოს. ჩვენ არ ვმღეროდით, მაგრამ ისე გამოგვაცხადეს, თითქოს სწორედ რომ ამისთვის ვიყავით ჩამოსულები.. გავედით სცენაზე – ვიმღერეთ, რავიცი როგორ… ხალხს კი მოეწონათ ქართულად რომ ვუბნობდით..”

გახელდა საუბარი. იყო ერთი გაცვლა სიტყვების – ნივთებს, ცხოველებს, რას როგორ ვუწოდებთ. ბავშვური სიხარულით ხვდებოდნენ, როცა აღმოაჩენდნენ რომ რაიმე ნივთის სახელს ასევე მსგავსად ვიტყოდით..

ბევრი ძველებური სიტყვაა მათ საუბარში შემორჩენილი. თავიდან რომ კიდეც გაგიჭირდება საუბრის აღქმა, სპეციფიური კილოკავის, თუ სპარსული სიტყვების შერევის გამო. გამოთქვამენ ჩვენში გადავარდნილ “ხ”–ს. მათებურად “ხელი” დაახლოებით “ჰქელი” ასე ჟღერს. ბევრი იცინეს, თავადაც რომ ვცადე მსგავსად მეთქვა. ხშირად სიტყვებში “ვ” იკარგება – ძ(ვ)ელი, მო(ვ)ლენ..

დათომ საგულისხმო სიტყვები გვითხრა, ჭიქით მასპინძლები რომ დავლოცეთ:
– “როცა საქართველოდან ჩამოდიხართ, ეს ჩვენთვის ხელახლა დაბადებაა და იმედის გაჩენა, რომ სამშობლოს დავუბრუნდებით!!!”

საუბარს ცეკვა–თამაში მოყვა. ატყდა ერთი ამბავი – ხალხი ამღერდა, წყლის ჭურჭელი მოიმარჯვეს, დოლად მოუნაცვლეს. უნდა გენახათ ეს ორმოცს გადაცილებული ხალხი როგორი ამჩატდა და ახალისდა.

წრე შეიკრა, სიმღერაზე და ტაშის რითმაზე რიგრიგობით ხან ერთი შევარდებოდა საცეკვაოდ, ხან მეორე. ნამდვილი ზეიმი იყო სიცოცხლის..

შუაღამეს გადასული იყო, ავიშალეთ. ისმაილმა წაგვიყვანა თავისთან სახლში. მოსასვენებელი პირდაპირ იატაკზე გაგვიშალა – ჩვენში აბა ტახტი არ ვიცითო..

7 მაისი

ვმეორდები, მაგრამ სხვანაირად დილა აქ არ იწყება – ჩაი, ცოტა ტკბილეული და გიოსთან შესახვედრად გავწიეთ. თბილისიდან წამოღებული ანბანის პლაკატები და დედაენის წიგნები დავარიგე. ზოგი შაჰრამს, ზოგიც წიგნების მაღაზიის პატრონს ვუსახსოვრე.

ამასობაში გიოც გამოჩნდა, პური და ხორცი ვიყიდეთ და მამამისის ბაღისკენ გავსწიეთ.

ხეხილის ბაღში ჩადგმულ გარაჟივით მცირე სახლს მივადექით. მზე აჭერდა და სიცხის მიუხედავად, შიგნით სიგრილე იდგა. ეზოში ცეცხლი ავაგიზგიზეთ, შამფურზე ცხვრის ხორცი აშიშხინდა.

მარტყოფი მოშრებით მოჩანს, გარემო ლამაზი და მშვიდია – არც მაქვს გრძნობა საქართველოდან ლამის ორი ათასი კილომეტრის მოშორებით რომ ვარ. სოფლის აურა, ხეხილის ბაღი, იქ მოფუსფუსე რამოდენიმე გლეხიკაცი ძველქართულად მოუბარი, შინ ყოფნის განცდას ქმნიდა.

სასიამოვნოდ უბნობს გიოს მამა, უდიდესი რიდი და პატივისცემა იგრძნობოდა მამა–შვილს შორის. წამოსვლის წინ მოხუცს ქართული დროშა ვუსახსოვრე. კაცი ემთხვია, გულში ჩაიკრა – ამაზე ძვირფასს შენ ვერაფერს მაჩუქებ–ო! გამოვემშვიდობეთ.

ისპაჰანში წამოსვლამდე მანქანით გარშემო სხვა სოფლები შემოვიარეთ. ვაშლოვანს რომ ჩავუარეთ, გიომ დანანებით – “აქაური ქართველობა ადგილობრივებზე უფრო მაგრად იცავენ მუსლიმურ წესსო”.

გზად ფერეიდნის დასახლებაშიც გავჩერდით, გიოს ბიძამისთან მცირე საქმე ჰქონდა. ყურისთვის გაცილებით გასაგებ ქართულით გველაპარაკა შუახნის კაცი. მერე გავიგეთ, მიზეზი – 90–იანებში თურმე მთელი ათი წელი იცხოვრა საქართველოში. ბოლოს საქმე ვერ ააწყო და ისევ ირანს მობრუნდა.

საღამოს პირს ისპაჰანს ვიყავით უკვე – ღამის გასათევებლად გიომ თავისთან მიგვიპატიჟა.

Iran, Yazd (Part 3)

იაზდი

3 მაისი

დილის ხუთზე იაზდში ჩამოვედით. ორი სიტყვა სპარსულად, ლამის იქაური გარეგნობა და ტაქსისტი ვერც მიხვდა უცხოები რომ ვიყავით. გაგვიბა საუბარი, ვანიშნეთ რომ არ გვესმოდა.

ნელ–ნელა ნასწავლი ორიოდე სიტყვა და ადგილობრივებთან კომუნიკაციას მაინც ვახერხებთ – “სად ხარ, როგორ ხარ, რა ღირს, საით..” და ა.შ.

ნარდის თამაში ვინც იცის, ექვსამდე სპარსულად დათვლაც სცოდნია, დანარჩენი რამოდენიმე რიცხვიც დავიმახსოვრეთ და ტაქსთან ფასზე მოსათანხმებლად მეტი არცაა საჭირო.

ბარგი სასტუმროში დავტოვეთ და ქალაქის დათვალიერებას შევუდექით – მზე ეს ეს იყო ამოიწვერა, იაზდი ნელნელა იღვიძებდა.

ზოროასტრების სარიტუალო კოშკურებს მივაშურეთ (Towers of Silence), სადაც გარდაცვლილებს ტოვებდნენ ასე დაუმარხავად. მათ წარმოდგენაში დამარხული ადამიანი მიწას წაბილწავს, ხოლო თუ დაწვავენ – ჰაერს. ღიად დატოვილი მიცვალებულები კი, მტაცებელი ფრინველების საჯიჯგნი ხდებოდნენ.

შემდეგ ტალახისფერ აგურით და მიწანარევი ქვიშით შელესილ ძველ ქალაქის უვიწროეს ქუჩებში ვიბორიალეთ, კაცი ადვილად რომ დაიკარგება.

ყოველ ძველებურ სახლს ორი, სხვადასხვა ფორმის სახელური აქვს შებმული და შესაბამისად დაკაკუნებისას განსხვავებულ ხმას გამოსცემს – მასპინძელს წინდაწინ რომ სცოდნოდა, კაცი იყო ზღურბლს მიღმა სტუმრად მოსული, თუ ქალი. ესეც ისლამური რელიგიის გამოძახილი..

სახლებს ძველი დროის “კონდიციონერები” ადგათ – ერთგვარი “ქარდამჭერები”, სპარსულად “ბედგირ”. ნაგებობა, ყველა მხრიდან რამოდენიმე ერთეული ვერტიკალური ღარით, რომელიც უმცირეს ნიავსაც კი სახლისკენ მიმართავს ზაფხულის ჩახუთულ სიცხეში შედარებით გაგრილებისთვის.

გული ვიჯერეთ იქაური, ჩვენი თვალისთვის უცხო არქიტექტურის თვალიერებით. ტურისტულ ცენტრს მივაშურეთ – 20 $ და საღამოს სლოვენიელ ტურისტების ჯგუფთან ერთად მინიბუსით ბავფქისკენ ავიღეთ გეზი. ორი საათი გზაში, ასორმოცდაათი კილომეტრი და “ნამდვილ” უდაბნოში ამოვყავით თავი.

რეალურად მთელი იაზდის რეგიონი ისედაც უდაბნოა. გადახრიოკებული, მოტიტვლებული ზეგნებით – ჰორიზონტზე ასევე ნაცრისფერ–ყავისფერი აყუდებული კლდოვანი მთები მოჩანს, სიცოცხლის ნიშანწყალი რომ არაა.

ბავფქს კი ცოტა რომ გავცდით, ამ ხრიოკ უდაბნოს ქვიშის გორებიც დაემატა. აი, ისეთი, აქამდე მარტო ფილმებში რომ მინახავს. ალაგ–ალაგ ქარბუქი რომ ამოვარდება, ჰაერში ახვეტილი ქვიშა თვალებს გიბრმავებს..

დასახლებული პუნქტები კი მიწისქვეშ გაყვანილი ქანათების (წყლის არხები) საშუალებით საზრდოობს მაცოცხლებელი წყლით, ხშირად მრავალი ათეული კილომეტრის სიშორეზე აღმოჩენილი სათავიდან რომ არის გაჭრილ–გამოჭიმული და არაადამიანური შრომაა მათ მშენებლობაში ჩადებული.

მცირედი აქლემებით გავისეირნეთ, შემდეგ ფეხით ქვიშის გორებსაც შევუყევით, ჰორიზონტზე დაშვებულ მზეს გავაყოლეთ თვალი და ბოლოს ადრენალინის მცირე დოზა კვადროციკლების “ჯირითით” მივიღეთ.

4 მაისი

დაგროვილმა დაღლილობამ თავის ქნა – დილით ძლივს ავწიეთ საწოლიდან თავი. წყლის მუზეუმის სანახავად წავედით, სადაც ქანათების შენების ისტორიას გაეცნობა კაცი. შემდეგ იქაურ ბაზარს მივაშურეთ – მცირედი ვივაჭრეთ. ამ დროს მე ხმა არ ამომეღება, კოკა კი მოხერხებულად ახერხებდა შემოთავაზებული ათასგვარი ჭრელი, თვალწარმტაცი ქსოვილის ფასის დაბლა დაწევას.

დიდად არც მოგატყუებენ, არც თურქებივით გამოგეკიდებიან სისხლის უკანასკნელ წვეთამდე, რომ ოღონდ რამე შემოგასაღონ. მცირედს დააკლებინებ და მათთვისაც მისაღებ ფასს რომ შესთავაზებ, თავს ოდნავ ცერად დაგიკრავენ და ნავაჭრის შეხვევას მიჰყოფენ ხელს.

მაგრამ ფულის დახურდავება რომ მოვინდომეთ, ერთ პუნქტს ძლივს მივაგენით და იქაც ისეთი წამგებიანი კურსი შემოგვთავაზა ღიპმოდებულ არასასიამოვნო სახის კაცმა, გაწვდილ ასდოლარიანს უკან ჯიბეში ვუძახეთ პირი.

აი, იაპონელი ტურისტი ქალი კი სასოწარკვეთილი სახით გვიმტკიცებდა – სხვა გზა არ გაქვთ, შირაზში კიდევ უფრო უარესი ხდებაო.. რაღაც დანანებითაც კი ჩაიბუტბუტა – აქ რამ ჩამომიყვანა.. მხრები ავიჩეჩეთ, გარეთ გამოვედით.

სანაყინეს მიწვდა მზერა და აბა იმ სიცხეში უკეთესს რას ინატრებდა კაცი – ჩამოვსხედით. ტელევიზორში რაღაც უზარმაზარი მეჩეთის ეზოს აჩვენებდნენ, სადაც ათასობით მუხლებზე წამოჩოქილი კაცი სახეს იხოკდა, ტიროდა და ვიღაც სულიერი მამის სიკვდილს გლოვობდა.

ეს ყველაფერი ძაან არაბუნებრივად გამოიყურებოდა. სიტუაციის კომიკურობას მენაყინის მიმიკაც გვიდასტურებდა – ალაგ–ალაგ წამიერად ღიმილით რომ ახედავდა კედელზე ჩამოკიდებულ ტელევიზორს.

პირველიც არ იყო, გარეთ კი უკვე მაღაზიის მეპატრონეებმა ჟალუზების ჩამოკეცვა დაიწყეს – კარგი საქმეა ღმერთმანი მხოლოდ შუადღემდე მუშაობა..

* * *

ამასობაში იაზდიდან აბარგების დროც დადგა. ოც თუმნად ტაქსმა 50 კილომეტრი მეიბოდისკენ გვატარა, სადაც გიო, თბილისში გაცნობილი ისპაჰანელი ქართველი გველოდა. სადილად მიგვიპატიჟა, ცოტა სული მოვითქვით და ირანში აწყობილი მისი თეთრი პეჟოთი ისპაჰანს მივაშურეთ.

კარგი სასმენია გიო, ოცდაათს გადაცილებული გონებაგახსნილი ადამიანი – იუმორით, ქარიზმით. გზა საუბარში მალე გაილია და საღამოს პირს ისპაჰანსაც ვუწიეთ. 20 დოლარად რაღაც უბრალო სასტუმროს ოთახი ავიღეთ და სანამ ძილის დრო მოვიდოდა, ღამის ქალაქში გავისეირნეთ.

ჩაჰარბაღის ქუჩას ავუყევით. უამრავი მაღაზია, თუ საკვები პუნქტი არის ჩაწიკწიკებული, გადანათებული სახელდახელოდ შენობიდან გამოჭიმულ–გადმოკიდებულ ლამპიონების თეთრი შუქით.

მალე ალავერდი ხან უნდილაძის მიერ აშენებულ ხიდსაც (სიოსეპოლს) მივადექით, ზაიანდერუდის დამშრალ კალაპოტზე რომ არის წამოჭიმული.

სანახავად მართლაც რომ შთამბეჭდავია ეს ლამის სამასმეტრიანი და ოცდაცამეტთაღიანი ულამაზესი ხიდი, ახლანდელი ქართველობა ამ 33 თაღს მიამიტურად ჩვენი ანბანის ასოთა რაოდენობას რომ უკავშირებს.

# # #