საქართველო

ალბათ პირველ კლასში იყო, დაწყებით სკოლის დამრიგებელმა, რიმა საათაშვილმა საქართველოს რუკა რომ გადაგვიშალა – მოკლედ ორი სიტყვით მოგვითხრო ჩვენი მუდმივად მტრის შემოტევებით აღსავსე ისტორია – ჩვენ წინაპრებს მრავალი ომი გადაუტანიათ ქვეყნის დამოუკიდებლობის მოსაპოვებლად თუ შესანარჩუნებლადო. მერე მოგვილოცა – დღეს საბედნიეროდ, როგორც იქნა, საქართველომ მოიპოვა ასე სასურველი დამოუკიდებლობა, მაგრამ იქვე ხელი აფხაზეთს, აჭარას და სამაჩაბლოს დაადო – მტერს კი ამ მიწის ჩვენთვის წაგლეჯვა უნდა და აბა შეხედეთ ამის გარეშე რა დარჩება ჩვენი ქვეყანაო? ეს ამბავი ალბათ ძაან ჩამრჩა ბავშურ მეხსიერებაში.

მერე ნელ ნელა წამოვიზარდე, ქვეყნის ისტორიის კითხვა დავიწყე, სხვადასხვა ასაკში სხვადასხვა მწერლის დაწერილი. ვახტანგ ჭელიძის “ქართლის ცხოვრების ქრონიკები” მახსოვს სამჯერ გადავიკიხთე და სამჯერვე დავით აღმაშენებლის ეპოქას აღარ გავცდი – ასეთი რამ მემართებოდა, გულშეწუხებული ვკითხულობდი თითოეულ საუკუნეში გადატანილ ჭირს და უბედურებას და მოუთმენლად ველოდი, როდის მივადგებოდი იმ ხანის ნაწერს, როცა ქართული გენის მატარებელი ხალხი, ძალა და გონება მოკრებილი, ქვეყანას ფეხზე დააყენებდა და გამარჯვებას იზეიმებდა.

დავითის ეპოქის წაკითხვით გულმოფხანილს სურვილი მეკარგებოდა გადამეხედა მორიგი შავი დღეებისთვის – აღსავსე ჯერ მონღოლების, მერე ოსმალო–სპარსების შემოსევებით.

ამის შემდეგ ის ასაკიც დამიდგა, როცა არათუ ისტორიას, ორ სიტყვასაც რომ აღარ კითხულობს კაცი. მოგვიანებით სპეციფიურ სამსახურის ნახვამ მიშველა, სადაც ხშირად გადაკარგულ ტყეში ვიჯექი ყოველგვარ გართობას მოკლებული და იქ ისევ დავუბრუნდი წიგნს. მივუბრუნდი ისტორიულ ნაწერების კითხვასაც. რაცარუნდა მძიმედ წასაკითხი ყოფილიყო, ჩვენი ქვეყნის გასაბჭოების ხანასაც მივადექი..

ბავშვობაში ქვეცნობიერად სირაქლემის პოზის დაჭერას ვიწყებდი, როცა ისტორიის კითხვას ჩვენი ქვეყნის აღმავლობის ეპოქის წაკითხვით ვასრულებდი, თითქოს იმის იქით აღარაფერი ხდებოდა. ასეთი რამ ახლაც არ არის ჩემთვის უცხო – საბჭოების დაშლის და ქვეყნის დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ, რაც წამოვიზარდე, მინდოდა დამეჯერებინა, რომ ყველა ეს სხვადასხვა ჯურის და ზნის ხალხის მიერ ქვეყნის ოკუპირება უკვე მხოლოდ ძველი, ბნელი საუკუნეების კუთვნილება იყო და მსგავსი რამ მომავალში აღარც განმეორდებოდა.

მთელი სიმწვავით შეგრძნება, რომ სინამდვილეში ჩვენი ორიოდე ათეული წლის წინ მოპოვებული დამოუკიდებლობა მყარი არაა და ჯერაც ადვილად ხელსაყოფია, აგვისტოს ომის დროს გამიჩნდა, როცა ტყეს შეხიზნული ჯარისკაცი ბოღმისკან ვსკდებოდი საკუთარი უსუსურობის აღქმისგან დაგრუზული, აგერ რუსულ ჯარს ქვეყანა შუაზე ყავდა გახლეჩილი და იმ წამს არაფრის შეცვლა არ შემეძლო.

მოკლედ იმის აღნიშვნა მსურს, რომ ისტორია დიდად არ შეცვლილა. დღესაც კბილებით უნდა ვიბრძოდეთ, რომ ქვეყანას მომავალი ჰქონდეს. არც მეტოქეა მარტივად ერთი ქვეყნის სახით, როგორც ამას პოლიტიკოსები გვიხატავენ და ტვინს გვილაყებენ. კიდევ უფრო დიდ პრობლემას ხალხის დაქსაქსულობა ქმნის.

ეს ხალხი ვიწრო პარტიული, თუ სხვადასხვა ინტერესების ნიშნით დაყოფილა. განსხვავებული აზრის პატრონი კაცი ქვეყნის მტრად ცხადდება, ერთმანეთს ქვებს ვესვრით, სიძულვილით ლამის სული ამოვაძროთ ერთურთს. ვთქვათ და დადგა სიმშვიდის დრო – ამ ხალხმა ერთად არ უნდა ვიცხოვროთ? მისვლა–მოსვლა გვქონდეს, ჭირს და სიხარულს ვუზიარებდეთ. რა გვექნება მერე სათქმელი, თუ მანამდე ერთმანეთი დავჭამეთ?

რიგი ხალხი წავა, რაღაც იდეები ჩამოიშლება, დავრჩებით უბრალო ადამიანები და მერე ერთმანეთთან მისასვლელი პირი ხომ უნდა შეგვრჩეს? ვაკეთოთ ქვეყნის საქმე და არა ვიღაცის.

არ დამავიწყდება ტულუზაში ყოფნისას, ერთ ერთ ბარში ფრანგების ექვსი ერზე გაჩემპიონებას ვუყურე. იქ მჯდომი ხალხის ნახევარზე მეტი აფრო წარმომავლობის იყო. როცა მატჩის დასრულების ჩასტვინა მსაჯმა, ერთ ერთი მათგანი ამაყად წამოდგა და მარსელიოზას სიმღერა წამოიწყო, მთელი ბარი აყვა, საოცარი ერთიანობის შეგრძნება იყო. იქაურობა ისე აგუგუნდა, კაცს დაგბურძგლავდა. არავინ იცის იმ ხალხისგან ვინ რას საქმობდა, ვინ რა მრწამსის ადამინი იყო, ვინ რა პოლიტიკური შეხედულების. იმ საღამოს ყველა ერთად ქვეყნის წარმატებას ზეიმობდა და ერთმანეთს სიხარულს უზიარებდა.

ნუთუ ასე ძნელია ჩვენც რიგ მომენტებში გვერდზე გადავდოთ ჩვენ ჩვენი ვიწრო ინტერესები? თუ მთელი ჩვენი სიამაყე, სურვილები, მრავალათასიან ჯიპის კარებს იქით ჩაჯდომით შემოიფარგლება? ესაა ის საზღვარი, სადაც ჩვენი კმაყოფილება გადის? და მერე რა, ჩვენი პირშეუკრელობის გადამკიდე თუნდაც გვირახუნოს მტერმა თავში.. იქნებ ის დროც დაგვიდგეს, როცა მომავალში ჩვენს შვილებს სკოლაში მივიყვანთ, გადაშლილ რუკაზე მათმა დამრიგებელმა უკვე სამეგრელოს, ჯავახეთს და ასე შემდეგ რეგიონს დაადოს ხელი და დანანებით უთხრას ბავშვებს – აი მტერი დღეს სამწუხაროდ ამ მიწას გვედავებაო!

დღეს ვინმეს ახსოვს საინგილო, ტაო, ბორჩალო და ასე შემდეგ?

ჯავახეთი

    გთავაზობთ მცირე ამონაწერს ივანე ჯავახიშვილის ერთ ერთ ნაშრომიდან, სადაც მოთხრობილია 19–ე საუკუნის პერიოდში სამცხე–ჯავახეთში სომეხთა მასიური შემოდინების ისტორია.

    ინტერნეტსივრცეში ზოგ ისეთ ინფორმაციულ გვერდს ნახავს კაცი, სადაც რიგი ხალხი ამ მხარის სომხურ ისტორიულ კუთხედ წარმოჩენას ცდილობს. ისტორია კი სხვა ამბავს მოგვითხრობს და სასურველია კარგად ვიცოდეთ, თუ როგორ და როდის აიყარა ქართული ეთნიკა ამ ჩვენი ძირძველი მიწიდან და სანაცვლოდ უცხო, სომხური ტომები ჩამოსახლდა.

ივანე ჯავახიშვილი – საქართველოს საზღვრები
რუსეთის მიერ სამცხე–ჯავახეთის შემოერთება და მისი შედეგი. სომეხთა გადმოსახლება ამ კუთხეში

    “როდესაც რუსეთმა საქართველო შემოიერთა, მესხეთი, ანუ ახალციხის საფაშო, ოსმალეთს შერჩა და მხოლოდ 1828 წ.–ს დაპყრობილ იქნა ამ საფაშოს ერთი წილი. ანდრიანოპოლის ზავით რუსეთმა შემოიერთა 24–თიგან, მხოლოდ 10 სანჯაყი: ქობლიანისა, ოძრხისა (აბასთუმანისა), ახალციხისა, აწყვერისა, ასპინძისა, ხერთვისისა, ახალქალაქისა, ჯარაქისა, ფოცხოვისა და პალაკაციოსი (ჩალდირისა), რაც ძველისა სამცხეს, ჯავახეთს, პალაკაციოს და ერუშეთს უდრის. ეს მხარე რუსთა მიერ შემდეგში ახალციხისა და ახალქალაქის მაზრად და ფოცხოვის უბნად იყო წოდებული.

    რუსეთ–ოსმალეთის 1877–78 წ. ომის შემდგომ აჭარა–ქობულეთი, შავშეთი, კლარჯეთი, კოლა–არტაანი და ტაოს ჩრდილოეთი ნაწილი, ოლთისი, აქეთგან სამი პირველი თემი, ანუ სანჯაყი ბათუმის ოლქად იქმნა წოდებული, ხოლო ერუშეთი, არტაანი და ოლთისი რუსეთის მთავრობამ ყარსის ოლქის სამზღვრებში მოაქცია, თუმცა ერუშეთი ( = ფოცხოვის უბანს) ყარსის მხარეს 7–8 თვის განმავლობაში მოწყვეტილია და ფოცხოვის უბნის ბოქაული ამის გამო იძულებულია ახალციხეში იცხოვროს.

    მთელ ამ კუთხეში, განსაკუთრებით ქართველი მაჰმადიანები ცხოვრობდნენ. რუსეთის აქ შესვლას 1828 წელს ამ მკვიდრ ქართველ მცხოვრებთა აყრა მოჰყვა შედეგად, მეტადრე ჯავახეთითგან (= ეხლანდელ ახალქალაქის მაზრას) და უფრო ნაკლებ სამცხითგან (= ახალციხის მაზრა). რუსებმა რომ ახალციხე აიღეს კავკასიის მაშინდელს მთავარმართებელს ქართველი თავადაზნაურები წარუდგნენ და საქართველოს მეფეთა წყალობის წიგნები მიუტანეს, რომლებითაც სამცხე–ჯავახეთში მათი მფლობელობითი უფლება მტკიცდებოდა, და იმ საბუთების ძალით თავიანთ უფლების აღდგენას თხოულობდნენ. მაგრამ პასკევიჩს არამც თუ ეს თხოვნა არ შეუწყნარებია, პირიქით განრისხდა კიდეც. ამავე დროს ოსმალეთითგან, ყარსისა და არზუმის საფაშოებითგან, იქაური სომხობა გამორბოდა და საქართველოში თავშესაფარს ეძებდა. რუსეთის მთავრობამ მათ მფარველობა გაუწია: თითოს 25 მან. დახმარება აღმოუჩინა და 6 წლის განმავლობაში სახელმწიფო გადასახადებისგან განათავისუფლა. ამის წყალობით 90 000 მეტი სომეხი ლტოლვილი მოაწყდა. მათ დასასახლებლად საახალშენო კომიტეტი იყო დაარსებული და ზემო მოყვანილი რიცხვითგან 30 000–მდე სომეხი დასახლებულ იქმნა ახალციხისა და განსაკუთრებით ახალქალაქის მაზრებში.

    ამ გარემოებათა წყალობით ახალციხე–ახალქალაქის მაზრების მოსახლეობის სურათი არსებითად შეიცვალა: წინათ იქ შედარებით მჭიდრო მოსახლეობა იყო, 1832 წ. აღწერამ–კი დაამტკიცა, რომ მთელს ამ ახლად შემოერთებულ ქვეყანაში 50 000 ორთავე სქესის მცხოვრებიც კი აღარ იყო. უწინ, მაგ. 1828 წ., ამოდენი ხალხი მარტო ქ. ახალციხეში ითვლებოდა. ეროვნული მდგომარეობის მხრივაც მდგომარეობა ჯავახეთში ანუ ახალქალაქის მაზრაში ძირ–ფესვიანად შეიცვალა: თუ წინათ აქ მხოლოდ ქართველობა ცხოვრობდა, 1832 წ–ლს ქართველთა მაგიერ უმრავლესობას უკვე სომხები შეადგენდენ და ქართველ მაჰმადიანებს რიცხვით მხოლოდ მეორე ადგილი–ღა ეჭირათ.

    ასე შემთხვევით და ამ გზით გაჩნდენ სომხები ჯავახეთში ქართველ კულტურის ამ ძველის ძველ კერაში.”